Adres:
Stichting voor Actieve Geweldloosheid (SVAG) Postbus 288
5280 AG Boxtel

Postbankgiro: 266551

E-mail:
info@ geweldloosactief.nl

Websites:
www. geweldlozekracht.nl www. samenvoorvrede.nl

Lange tijd al opereert de mens vanuit een soort dualiteit- of tweedelingsdenken. Er is dan sprake van een ‘ingroup’ en een ‘outgroup’, respectievelijk de eigen zuil, religie, klasse, natie of ras en die van anderen. Kenmerkend is het ‘wij versus zij’-denken, het hebben van vooroordelen jegens een andere groep en/of het generaliseren van ‘slechte’ ervaringen met een persoon daaruit, naar de hele groep. Antisemitisme, racisme en ook islamofobie horen bij dit patroon. De ‘outgroup’ wordt ‘verworpen’, terwijl men strikte solidariteit vraagt met de eigen ‘ingroup’. Polarisatie in de samenleving is vaak het gevolg. En oorlog eveneens, zoals de geschiedenis aantoont. Het denken van extreem nationalisten, zoals het idee van kamerlid Geert Wilders om de Koran gelijk te stellen met Mein Kampf en ook de marxistische klassenstrijd by all means ten behoeve van de ‘door kapitalisten’ uitgebuite klasse, past naadloos in het door strijd en projectie gekenmerkte dualiteitsdenken. Het kwaad ligt bij de ander; ‘goed’ is de eigen groep, evenals de eigen underdog.

In deze tijd van toenemende individualisering groeit echter het inzicht dat we met het tweedelingsdenken en met de solidariteit van my underdog is always right vast lopen. En dat we zo voorbij zien aan het individu en aan de eenheid van mens en kosmos.

De underdog van vandaag wordt immers nogal eens de topdog van morgen, zoals het conflict tussen Israël en de Palestijnen aangeeft, waarin deze steeds meer erkenning krijgen. En het individu heeft bovendien vaak helemaal niet de innerlijke kracht om solidair te zijn met de underdog van zijn groep. Dit nog los van het feit dat underdogs zelf ook onderling strijd voeren.

Iemand als Mahatma Gandhi zag de valkuil van het dualiteitsdenken, ook in de zin dat ‘solidariteit met huid en haar’ tot oorlog leidt. Hij noemde zich dan ook geen anti-militarist om het idee van tegenover elkaar staande groepen, namelijk ‘militaristen’ en ‘anti-militaristen’, te vermijden. Hij waarschuwde om niemand vijand te noemen, omdat je deze dan wilt ‘overwinnen’, terwijl het er juist om gaat deze tevens te bevrijden, tegelijk met de onderdrukte voor wie je opkomt. Niet antagonistisch spelen op de persoon van de tegenspeler ook, maar wel het onrecht op tafel leggen. Kortom de zaak en de persoon scheiden. Proberen het recht te herstellen, zonder mensen af te schrijven of te doden. Mede omdat ‘ieder mens een stukje waarheid in zich bergt’. De vijand zit volgens hem bovendien ‘ook in onszelf’ en is de schaduwkant die we in ons hebben. Over dat laatste, dus over onze schaduwen, hebben we gelukkig de laatste decennia nieuwere inzichten, niet in de laatste plaats door het baanbrekende werk van Gustav Carl Jung. Schaduwen als rugzak waarin we wegstoppen wat niet bij ons opgepoetste ego-ideaal past en niet gekend wil worden, maar die indirect manifest worden in irritaties over daden en karaktertrekken van anderen. Schaduwen als de manier waarop we ‘de ander’ archetypisch, dus vanuit het oerbeeld in het collectieve onbewuste, ervaren als iemand die we in principe de schuld geven om zelf gelijk te kunnen hebben en onszelf te kunnen rechtvaardigen; een schaduw die ook collectief gestalte kan krijgen in vooroordelen en discriminatie. Schaduwen ook als angst en haat, die je niet met haat en geweld kunt temmen, maar in wezen louter via een strategie van de liefde. Ze ‘erkennen’ is al een proces van heling, aldus Jung. Je bewust zijn van je eigen schaduwen, zelfkennis dus, is van het grootste belang.

1) Het maakt ons milder jegens de ander en haar of zijn schaduwen, en doet ons met andere woorden minder oordelen of minder gauw ontploffen over het gedrag van de ander. Dit is ook zo, omdat je inziet dat je met dat laatste het alleen maar erger maakt, in de zin dat het negatieve wordt versterkt door er overeenkomstig op te reageren.

2) Het maakt ons sceptisch ten aanzien van polarisatie en strijd, ook jegens groepen, omdat zoiets haat en bitterheid oproept of intensiveert en uiteindelijk zelfs kan leiden tot destructie en ondergang.

3) Het geeft eenheidsbewustzijn, het besef dat we allen zowel goed als kwaad, ook goddelijkheid in ons hebben, en dus veel meer een eenheid zijn als mensheid dan we vaak willen toegeven en ook meer een deel zijn van het grotere kosmische geheel.

4) Het zich bewust zijn van de eigen schaduwen doet ons tenslotte het grote belang inzien dat we in het reine zijn met onszelf en dat we in onze innerlijke kracht komen.

Is het geen zaak in deze tijd van individualisering, toenemend eenheidsbewustzijn en de op samenwerking gerichte politiek van Obama, als antwoord op onrecht en geweld, om een nieuwe strategie te leren? Minder die van strijd, polarisatie en geweld en meer die van de liefde, waardoor men een beroep doet op het beste in de tegenspeler, in plaats van op het slechte in hem. Of waardoor men zich richt op de ook door Jezus voorgestane Gulden Regel van mensen te behandelen, zoals we zelf behandeld willen worden. Kortom: de softpowerstrategie van Gandhi en Martin Luther King trachten te realiseren.

De economische crisis laat zien, dat het sociale fundament van onze samenleving niet erg bij de markt ligt, maar naast een regulerende overheid bij de persoonlijke verantwoordelijkheid van het individu. Als mensen in deze tijd van machteloosheid, stress en burnouts in hun kracht komen en een bezield en ethisch voorbeeld geven, kan er van hen een enorme uitstraling uitgaan. Ook richting de politiek.

Spiritualiteit is daarbij van belang. Ik zie dat als je innerlijke leiding, als een stille altijd aanwezige kracht bij ieder van ons. Het is de diepere dimensie van de realiteit. Dr. Nico Kool van de Universiteit van München omschrijft spiritualiteit prachtig als volgt: “Zich richten op een werkelijkheid, die uitstijgt boven de onmiddellijke persoonlijke belangen: 1) op cognitief niveau via begrijpen, 2) op emotioneel niveau via engagement, zelfvertrouwen en mededogen en 3) op praktisch niveau door actie, politieke betrokkenheid en zorg voor medemens en milieu.”

Spiritualiteit is vooral een individuele zaak. Het proces van individualisering gaat met uitwassen gepaard, maar als we ons daar op blind staren, vergeten we dat dit tevens eenheidsbewustzijn bevordert. Het is een soort paradox, dus dat de grotere nadruk op individualiteit de mogelijkheid op een sterker (spiritueel) eenheidsbewustzijn geeft. Oude verbanden worden losgelaten en dat maakt de weg vrij naar een nieuwe invulling. Hoe dit ook zij, als in onze tijd het individu of zijn verantwoordelijkheid een grotere rol krijgt dan voorheen, lijkt het niet ondienstig in ons leven, om te beginnen in het onderwijs, deugden veel aandacht te geven. Ze spelen in alle religies een rol. Van het christendom kennen we geloof, hoop en liefde en van de klassieke oudheid de vier kardinale deugden wijsheid, rechtvaardigheid, gematigdheid en moed. Om de ‘zachte krachten te doen winnen’ in termen van Henriette Roland Holst, denk ik ook aan de Kracht van Mildheid, Moed en Mededogen als een effectief trio om ons los te maken van het dualiteitsdenken met projectie, strijd en polarisatie als belangrijke kenmerken.

Mildheid is niet passief, maar zachtmoedig actief. Het sluit boosheid niet uit, maar het weerhoud je om hard te worden. Je drijft je boosheid niet op de spits, wordt niet fanatiek, maar bent en blijft vriendelijk. Het Internationale Deugdenproject (zie: www.deugdenproject.nl) noemt mildheid zelfs ‘het dagelijks brood van de liefde’. Je hebt zorg voor anderen, de gerechtigheid en voor de aarde. En als het om waarheid gaat, houd je ‘eerlijkheid en tact in balans’. Je hebt een diplomatieke gezindheid, je bent open, redelijk en je bent er bij een conflict op gericht de ander niet van je te vervreemden.

Moed ontbreekt nogal eens, maar is niettemin een wezenskenmerk van het leven. Je hebt het nodig om de onzekerheden van het leven aan te kunnen en dat is dan ten diepste levensmoed. Bij de inzet voor gerechtigheid en geweldloze acties is moed te vertalen als vastberadenheid. Moed of vastberadenheid geeft kracht, ook om angst te overwinnen en om bereid te zijn in principe offers te brengen of risico’s te nemen voor het goede. De mildheid houdt de vastberadenheid in evenwicht, voorkomt dat het doorslaat naar overmoed of hoogmoed. Dit is maar goed ook omdat overmoed, en zeker hoogmoed, de goede zaak meestal schaadt. Mildheid voorkomt ook dat moed of vastberadenheid overslaat in een antihouding of in verwijtend negativisme.

[Opmerking van de redactie: volledig eenheidsbewustzijn heeft tot gevolg dat het ego oplost; dat gaat bijna vanzelf. Het zeker bewustzijn, de voelbare en zichtbare werkelijkheid, blijft uiteraard wel aanwezig. Zonder ego lossen hoogmoed en andere ego-gebonden eigenschappen ook op. Die ervaringen, ook al is het maar in een flits, helpen die eigenschappen in het dagelijks leven minder sterk te laten zijn.]

Mededogen tenslotte is een vorm van liefde en volgens Karen Armstrong een wezenskern van alle godsdiensten. Het gaat om het luisterend meeleven met en het zich inleven in (het leed of de tegenslag van) de ander, corresponderend met de Gulden Regel om ‘datgene jegens anderen te doen wat je zou willen dat zij jegens jou doen’. Mededogen is meer dan medelijden, vraagt inzet, ook jegens het milieu. Het gehoord worden kan mensen net het duwtje geven om te luisteren naar de innerlijke stem en (weer) in de eigen kracht te komen. Mededogen is kortom niet onbelangrijk. Maar samen lijken mildheid, moed en mededogen een uniek trio voor de inzet van gerechtigheid, vrede en duurzaamheid. Mededogen om niet voorbij te gaan aan de naaste en de schepping, mildheid om in het activisme voor het goede niet door te slaan in fanatisme, en moed om de angst te temmen en kracht te krijgen. Daarbij is het essentieel, zo niet een voorwaarde je eigen (spirituele) krachtbron aan te boren. In een tijdperk van toenemende individualisering is het van belang dat we in contact zijn met ons ware zelf, kortom dat we in onze kracht staan.

Anders kunnen we moeilijk vriendelijk zijn voor mens en milieu. Er is dan ook niets mis mee, wanneer we in een tijd van hectiek en depressies aan onszelf werken. Hoe evenwichtiger en sterker we zijn, des te aanstekelijker zal onze uitstraling en ons eenheidsbewustzijn zijn; des te meer kunnen we ook zelf tonen welk een kracht het trio mildheid, moed en mededogen geeft in de inzet voor het goede. Wat we denken en doen en hoe we ons gedragen kan een enorme invloed hebben op de hoedanigheid van de wereld. Misschien wel meer dan het daar louter mentaal mee bezig zijn. Opereren we vandaag dan meer vanuit het hart? Nog niet, maar we zitten, de recente verkiezingen in de VS lieten dat zien, wel in een periode waarin het individu en zijn innerlijke kracht een veel grotere rol speelt dan voorheen. En tevens in een tijd waarin er van een soort eenheidsbewustzijn nu meer sprake is dan tot voor kort.